Zawód biegłego rewidenta to jeden z najważniejszych zawodów zaufania publicznego, umożliwiający transparentne i zgodne z rzeczywistością funkcjonowanie podmiotów na rynku gospodarczym, dzięki któremu inwestorzy mają szansę zweryfikować prawdziwość zapewnień przedsiębiorstw i mogą oszacować ryzyko wynikające z planowanej inwestycji. Historia tej chronionej prawnie profesji sięga XIX wieku i nierozerwalnie wiąże się z przeobrażeniami, jakie zachodziły w strukturze życia gospodarczego. Wraz z rozwojem przedsiębiorstw, wzrostem ich skali oraz rosnącą złożonością procesów finansowych, pojawiła się potrzeba wyodrębnienia funkcji osoby, która – wyposażona w specjalistyczną wiedzę – byłaby w stanie nie tylko prowadzić księgi rachunkowe, ale również weryfikować ich rzetelność. To właśnie te uwarunkowania legły u podstaw wykształcenia się zawodu biegłego rewidenta, którego rola szybko zyskała na znaczeniu w środowisku gospodarczym. Wymogi w zakresie przejrzystości, odpowiedzialności i zaufania, jakimi zaczęto obudowywać sprawozdawczość finansową, sprawiły, że rewizja finansowa przestała być działalnością wewnętrzną, a zaczęła pełnić funkcję instytucjonalnego strażnika wiarygodności informacji ekonomicznej. Proces ten, zapoczątkowany na gruncie brytyjskim i związany z wydanym w 1862 roku w Wielkiej Brytanii aktem prawnym British Companies Act ukształtował fundamenty zawodu, który z czasem objęto ochroną prawną – nie tylko ze względu na jego techniczne znaczenie, ale przede wszystkim z uwagi na interes publiczny, jaki za nim stoi. W USA z kolei, pierwsze stowarzyszenie biegłych rewidentów powstało w 1887 i nosiło nazwę American Association of Public Accountants – AAPA (Kaliszuk 2025: 48). W niemieckim prawodawstwie zaś definicja i zawód biegłego rewidenta zostały wprowadzone do Prawa bilansowego uchwalonego w 1985 roku.
W Polsce zawód biegłego rewidenta po raz pierwszy znalazł formalne uregulowanie w przepisach rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 1928 roku – w akcie prawnym poświęconym spółkom akcyjnym (Kaliszuk 2025: 49). Ustawodawca dostrzegł wówczas konieczność niezależnej weryfikacji informacji finansowych i zobowiązał zarządy spółek do corocznego poddawania bilansów, rachunków zysków i strat, a także sprawozdań z działalności – właśnie badaniu przez biegłych rewidentów. Przewidziano, że badanie to obejmować ma nie tylko zgodność z dokumentacją, lecz także z rzeczywistym stanem majątku i sytuacji gospodarczej spółki. Choć kierunek ten odpowiadał ówczesnym tendencjom międzynarodowym, gdzie rola tego zawodu została podkreślona po brytyjskim skandalu z 1932 r. w sprawie nieprawidłowości Royal Mail Steam Shipping, implementacja tych przepisów okazała się iluzoryczna – przede wszystkim ze względu na brak odpowiednio przygotowanej kadry. Ich powtórne wprowadzenie na grunt krajowego systemu prawnego nastąpiło w Kodeksie handlowym z 1934 roku, jednak również te regulacje nie zdążyły wejść w życie przed wybuchem wojny.
Przełom w instytucjonalizacji rewizji finansowej w Polsce nastąpił dopiero w roku 1959, kiedy to uchwała Rady Ministrów w sprawie rewizji finansowo-księgowej państwowych jednostek organizacyjnych wprowadziła tytuł „dyplomowanego biegłego księgowego” – zastrzeżony wyłącznie dla osób wpisanych na listę prowadzoną przez Ministra Finansów. Tytuł ten nadawano po pozytywnym wyniku egzaminu organizowanego przez komisję wyznaczoną przez resort, którą w praktyce tworzyło Stowarzyszenie Księgowych w Polsce – organizacja o wieloletnich tradycjach, sięgających początku XX wieku.
Zasadnicza zmiana jakościowa nastąpiła wraz z uchwaleniem ustawy z 19 października 1991 roku, która po raz pierwszy kompleksowo uregulowała zasady badania i ogłaszania sprawozdań finansowych, określając zarówno standardy zawodowe, jak i ramy funkcjonowania samorządu biegłych rewidentów. Akt ten otworzył nowy etap rozwoju zawodu, oparty na transparentnych wymogach kwalifikacyjnych i zharmonizowany z rozwiązaniami przyjmowanymi w systemach europejskich.
Bibliografia:
- Kaliszuk Aleksandra, Zawód biegłego rewidenta – rola we współczesnej gospodarce, [w:] „Academic Review of Business and Economics”, t. 8, 2025, s. 45-59;
- Pfaff Józef, Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdania finansowego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego, Katowice 2008;
- Kawa Mieczysław, Ewolucja pojęcia majątku jednostek gospodarczych. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 11, 2002, s. 54−91;